De Bickerdike
Deze oorspronkelijk in Amerika en later Canada ontwikkelde machine werd in Karlsruhe door de Deutsche Waffen- und Munitions Fabriken AG in licentie gebouwd.
De firma Georges & de Watteville uit Amsterdam was de importeur voor Nederland.
Misschien is de eerste vermelding van deze machine te vinden in het Archief van het Hoofdbestuur van het Staatsbedrijf der Posterijen en Telegrafie, 1893-1926, aanwezig in het Nationaal Archief in Den Haag.
NL-HaNA, Hoofdbestuur PTT, 1893-1926, 2.16.21, inv.nr. 546, fol 5421
In ieder geval werd door P&T op 21 jan 1904 aan zowel de Oostenrijkse, als ook aan de Duitse Postadministratie om inlichtingen over dit type stempelmachines gevraagd. Dit resulteerde in een mededeling aan Georges & de Watteville op 30 maart, dat de machine op proef genomen zou worden.
Na wat discussie over hoe de stempel er uit moest zien en dat de machine via Zevenaar ingevoerd ging worden, kwam bericht, dat een er monteur op 6 augustus vanuit Karlsruhe op weg ging. Die moet snel gewerkt hebben, want de eerste afdrukken zijn van -8.8.04, 3-4N bekend.
Den Haag kreeg op 19 juni 1907 de opdracht de Bickerdike naar het Hoofdbestuur te brengen. Wat er daarna mee gebeurd is, is niet bekend.
Hier volgen poststukken en afbeeldingen van de belangrijkste gebeurtenissen met de machine.
Eerste dag
De eerste dag van gebruik: -8.8.04, 3-4N
Beschadiging stok
De eerste beschadiging van de stok moet op -1.9.04 tussen 5-6N en 8-9N ontstaan zijn. Er mist een stuk van de balk onder de laatste E van ’s-GRAVENHAGE.
-1.9.04.4-5N nog zonder beschadiging
-1.9.04.8-9N met beschadiging onder de tweede E
Dagkarakters
De eerste twee radertjes met karakters waren voor de dag bestemd.
Op het eerste werd 1, 2, 3 en -, op het tweede 1 t/m 0 en – gegraveerd. Hierdoor kon op de eerste, tweede en derde van de maand -1 of b.v. 3- ingesteld worden.
Hier een voorbeeld van de minder vaak gebruikte methode: 2-.9.04. Over het algemeen blijft op zo’n dag dezelfde volgorde bestaan.
2-.9.04.6-7V
Gezien het grootrond stempel, werd de Heer Dokter op 26 aug niet in Den Haag gevonden. Blijkbaar werd hij op 2 sept wel in Lochem ontdekt. Daarom werd deze briefkaart in ’s-Gravenhage een tweede keer gestempeld, nu met de Bickerdike.
Een dag met -2 en 2-
Tot nu toe, de enige dag, waar de twee mogelijke combinaties van de dagkarakters
(-d en d-) gebruikt is. Dit dan wel tijdens verschillende uren.
-2.2.05.3-4N
2-.2.05.7-8N
VB
12-6V
Vanaf het begin, dat de Bickerdike gebruikt werd, tot eind maart 1905 werd er alleen tijdens oud en nieuw met 12-6V gestempeld. Er werd toen wel tussen 6-7V gewerkt. Vanaf 1 april 1905 veranderde dat. Dan is 12-6V heel normaal en zijn er tussen 6 en 9 uur geen stempels te vinden, met uitzondering van april 1905, toen ook tussen
8-9V gestempeld werd.
-1.1.1905.12-6V
12-2V
Nog eens nacht-uren. Op 28 en 30 december 1905 werd met 12-2V in plaats van
12-6V gestempeld. Verder komen die met de Bickerdike niet voor.
28.12.05.12-2V
30.12.05.12-2V
Een nieuwe stok
Uit de indices op het verbaal “Hoofdbestuur” 1893-1919 valt op te maken, dat P&T in november 1904 een nieuw stempel besteld had via Georges & de Watteville. Zij ontvingen de stempel voor Den Haag op 23 februari 1905.
NL-HaNA, Hoofdbestuur PTT, 1893-1926, 2.16.21, inv.nr. 553, pag. 142.
24 feb 6107
Van Georges en de Watteville Amst
23/2 Bericht ontvangst stempel voor stempelmachine in beproeving aan pkt denhaag.
Tijdens de nacht van 24 februari werd stok 1 nog gebruikt, een etmaal later, weer tussen 10-12N zat stok 2 in de machine. Van de andere uren van die dag zijn geen afdrukken bekend. Op 27 februari zijn beide typen gebruikt. Afdrukken tot 12-1N type 2 en vanaf 7-8N type 1. Beide stokken werden toen in combinatie met de golflijnen gebruikt.
Stok 1 op 24.2.05.10-12N
Stok 2 op 25.2.05.10-12N
Stok 1 op 27.2.05.10-12N
De nieuwe vlag met leeuwen
9 mei is de laatste reguliere dag, waarop stok 1 met de golflijnen gebruikt werd, tot 12-1N. Tussen 1 en 3 werd de machine vrijwel nooit gebruikt, maar tussen 3-4N wel weer. Op deze dag met de nieuwe stok (type 2) en de vlag met leeuwen.
Stok 1 met golven -9.5.05.12-1N
Stok 2 met leeuwen -9.5.05.3-4N
Op 5 juni 1905 tussen 10-11V zijn ongeadresseerde stukken bekend met stok 1 en golven. Of het maakwerk is, is niet duidelijk.
De laatste
In 1905 werd de machine door de Columbia afgelost. Terwijl eind september 1905 het reguliere gebruik van de Bickerdike werd beëindigd, is er nog een afdruk van 4 oktober bekend. Daarna werd tussen kerst en oudjaar de drukte nog met deze machine weggewerkt.
In 1906 zijn er maar 4 dagen van gebruik bekend. 6, 21 en 22 januari en 1 maart.
22.1.06-9.10V
De allerlaatste 1-3.06-11-12V met aankomststempel 1 MRT 06 3-4N
Fouten vergissingen en afwijkingen
Datumfout
Al op de vierde dag van het gebruik van de machine ging het fout. De datum 10.9.04, 3-4N en 4-5N is fout. De uren daarvoor, 12-1N en erna, 7-8N zijn wel correct. Dat de datum verkeerd is, is aan de twee aankomststempels te zien. Het ene is van Arnhem en het andere van Groningen.
10.9.04.3-4N i.p.v. 11.8.04
10.9.04.4-5N i.p.v. 11.8.04
10.9.04.4-5N en niet 11.8.04
Op 10 september werd er natuurlijk ook gestempeld. Door het aankomststempel van Arnhem is te zien, dat deze 10.9.04, 4-5N van ’s-Gravenhage wel klopt.
Het verschil tussen de twee stempels met datum 10.9.04, 4-5 N is de breuk die op 1 september ontstond. Daaraan is ook zonder aankomststempel te herkennen, dat de ene voor 1 september gestempeld moet zijn en de andere erna.
De hele datum is verkeerd
Ook leuk is dit knipsel met een foute dag. 33 maart bestaat natuurlijk niet en gelukkig staat het aankomststempel op dit stukje. Daardoor is te zien, dat de dag 3 april moet zijn. Daarnaast is ook het jaar fout. In maart of april 1904 was de Bickerdike nog helemaal niet geleverd. Ook hier helpt het aankomststempel weer.
33.3.04.8-9V moet -3.4.05.8-9V zijn
In een andere verzameling is er nog een duidelijke datumfout.
Gestempeld werd met 14.5.05.7-8N in plaats van 15.6.05.7-8N. De correctie te
‘s-Gravenhage gebeurde daar met een grootrondstempel.
Foute uren
Het is niet met zekerheid te zeggen, maar de tijd tussen vertrek en aankomst schijnt erg lang. In de hele periode, dat de Bickerdike gebruikt is, zijn er geen andere dagen, waarop met 12-1V gestempeld werd. Ik ga er daarom vanuit, dat dit 12-1N moet zijn.
Vertrek 12-1V (’s nachts) aankomst in Den Helder 7-8N (’s avonds)
Vertrek 12-1V, aankomst in Utrecht 3-4N
Nog een datumfout
23.1.05, 10-11V i.p.v. 21.1.05, 10-11V
De afzender heeft de kaart op 21 Jan geschreven, het aankomststempel van Leiden is van dezelfde datum, dat van ’s-Gravenhage zal daarom verkeerd zijn. Het moet ook 21 januari zijn.
23.1.05, 10-11V
Er zijn natuurlijk wel juiste stempels van 23 januari 10-11V.
11-12N
De uren 11-12N, zoals in dit stempel te zien, komen bij de Bickerdike verder niet voor. Het aankomststempel van Haarlem heeft als datum 15 OCT 04, de uren zijn niet echt duidelijk, maar lijken op 12-6V. Duidelijk is, dat de kaart op de 14de verstuurd werd en een dag later op de 15de aankomt. Daarom is het vrij zeker, dat 11-12N wel klopt en het niet 11-12V had moeten zijn, maar normaal gesproken zou met 10-12N gestempeld zijn.
Vertrek 14.10.04, 11-12N, aankomst in Haarlem 15 OCT 04, 12-6V