Naposttijd
Zo lang als mensen brieven hebben verzonden, hebben ze kritisch gekeken naar de overkomsttijd van die brieven. En, zoals dat bij ons mensen werkt, werd er niets gezegd als de brief snel werd be-zorgd. Dat was immers normaal. Als de brief naar hun mening te laat werd bezorgd dan stond men snel klaar met een klacht. Dat was soms terecht en soms ten onrechte.In de achttiende eeuw waren er tussen de steden in het westen van het land dagelijks postverbindingen.
Als men echter de brief op het postkantoor bezorgde nadat de postiljon vertrokken was, dan bleef die brief liggen tot de volgende dag. En dan werd de overkomsttijd met ongeveer 1 dag verlengd. Erger was het met de verbindingen met de andere delen van het land. Met de noordelijke en oostelijke provincies was er tot 1807 slechts twee maal per week postverkeer; per 1 juli 1807 werd dit opgevoerd tot 3 maal per week.
En als dan de brief pas ter post werd bezorgd, nadat de postiljon was vertrokken, dan duurde de overkomst twee tot drie dagen langer. Met name voor kooplieden kon deze vertraging zeer schadelijk zijn. Om in het geval van klachten na te kunnen gaan of de te late terpostbezorging de oorzaak van de vertraging was, werd al in de achttiende eeuw op deze brieven met inkt “Na posttijd” of iets dergelijks geschreven.
Aan het eind van de achttiende eeuw/begin negentiende eeuw werden in de grote steden ook speciale stempels met deze tekst aangemaakt. De woorden “Na Posttijd” waren destijds een bekend begrip; zie hiervoor het stukje “Zee-tyding” uit een krant van 1814. (De onderstreping van de woorden “na Posttyd” is van de schrijver van dit stukje)
Bij Circ. 124 van 21 augustus 1818 werd voorgeschreven om de woorden “Na Posttijd” te vermelden op alle brieven, welke na de laatste lichting in de brievenbus werden aangetroffen.
In de loop der jaren werden steeds meer stempels met deze tekst aangemaakt. Aanvankelijk in hoofdletters, vanaf 1829 in schrijfletters. In Circ. no 217 van 26 januari 1829 werd onder meer bepaald dat het stempel “Na Posttijd” onder het dagtekeningstempel moest worden geplaatst.
Sinds 1849 werd geleidelijk het stempel “Na Posttyd” of “Na Posttijd” in kastje verstrekt.Het stempel “Na Posttijd” werd nog tot in de tweede helft van de 20ste eeuw gebruikt.
Hieronder enkele poststukken
NA POSTTIJD in kastje, groteske letters
Na de eeuwwisseling werden stempels in een moderner lettertype (grotesk) verstrekt.
NA POSTTYD IN KAPITALEN IN BLAUW
Eenzelfde stempel van Amsterdam in blauw, 12 december 1848. Post van Amsterdam voor Medemblik werd meegegeven aan bodeloop & overvaart nummer 214 in de lijst van postritten en bodelopen van 22 december 1847, ingaande per 1 januari 1848. De aannemer van deze bodeloop vertrok te Amsterdam op 8.15 ‘s morgens en arriveerde een half uur later bij het Tolhuis aan de overzijde van het IJ, gemeente Buiksloot.
Daar vond verwisseling van postdepêches plaats. Deze verwisseling heeft nummer 215 in de lijst van postritten. Bodeloop 214 had een directe aansluiting op het postrit no. 216 naar Enkhuizen over o.a. Edam en Hoorn. Deze vertrok namelijk om 8.50 uur ‘s morgens. Om 14.45 uur arriveerde de postiljon bij het entrepot aan het Medemblikker Tolhek (bij Hoogkarspel) tussen Hoorn en Enkhuizen. De entreposeur was tolgaarder J.F. Schwecken.
Daar werd het postpakket voor Medemblik afgegeven, terwijl de postiljon doorging naar Enkhuizen (aankomst 15.30 uur).De verwisseling van de postpakketten aan het Medemblikker Tolhek heeft no. 219 in de lijst van bodelopen. Om 14.50 uur vertrok de Medemblikker postiljon vanaf het tolhek (postrit no. 220) om aan te komen in Medemblik om 16.05 uur.
Deze brief is dus pas na het gereedmaken van de postpakketten te Amsterdam ter verzending aangeboden, waardoor hij pas de volgende dag te Medemblik kon worden bezorgd.
Geschreven Na Posttijd
Brief geschreven op 9 juli 1825 te Amsterdam en ontvangen te ‘s-Gravenhage op 11 juli. Het feit dat de brief eerst “na postijd” (met één t!) ter post werd bezorgd is er de oorzaak van dat de brief met vertraging werd bezorgd.
NA POSTTYD in kapitalen in rood
Brief verzonden uit Amsterdam op 10 mei 1832 en aangekomen in Edam op 11 mei 1832. Met het stempel NA POSTTYD van Amsterdam in hoofdletters in rood.
Na Posttijd in schrijfletters in zwart
Het stempel Na posttijd in schrijfletters komt meestal voor in rood. Incidenteel is wel eens zwarte inkt gebruikt. Vanaf 1870 werd vrij algemeen zwarte inkt gebruikt.
Na posttijd in schrijfletters
Brief van Bovenkarspel, gedateerd op 15 juli 1848. Pas op 18 juli kwam de brief op het postkantoor te Enkhuizen aan. En nog wel Na Posttijd, waardoor de brief pas op 19 juli naar Amsterdam werd verzonden. Volgens de voorschriften (Circ. 217 uit 1829) werd het stempel Na Posttijd onder het datumstempel geplaatst.
De route die de brief gevolgd heeft, is samengevat in onderstaand schema:
| Postrit nummer | van | naar | vertrek om | aankomst om |
216 | Enkhuizen via Enkhuizer Tolhek | Buiksloter Tolhuis | 10.15 | 16.55 |
215 | Verwisseling van postpakketten aan het Tolhuis bij het IJ. | |||
214 | Tolhuis | Amsterdam | 17.00 | 17.30 |
Geschreven Na Posttijd
Brief van Hellevoetsluis naar Den Briel (25 juni 1821) met op achterzijde geschreven Na Posttijd.
Een vergissing is menselijk ….. Kennelijk kon de brief toch nog mee en werd het stempel “Na Posttijd” doorgehaald.
NA POSTTYD in kastje, met egytische letters en griekse Y, in rood
Dit stempelmodel is onder andere in gebruik geweest te ‘s-Gravenhage en Leeuwarden. Te Leeuwarden in de periode 1849-1852. De afzender had nog wel “Spoed” op de brief geschreven, maar de brief werd te laat op het postkantoor afgeleverd. De brief werd verstuurd met het postrit no. 24 van Leeuwarden naar Meppel. De postiljon vertrok ‘s avonds om 10 uur en arriveerde te Irnsum om 11.15 uur. Daar werd de depeche met brieven overgegeven aan de bode die de post naar Grouw bracht.
NA POSTTIJD in kastje, met egytische letters en lange IJ, in rood
Dit stempel werd sinds 1849 geleidelijk aan alle plaatsen. Aanvankelijk werd in rood gestempeld, later ook in zwart.In Leeuwarden werd het gebruikt vanaf 1853. Of het eerder getoonde stempel toen na 3 jaar al versleten was, is onbekend.
NA POSTTYD in kapitalen, variant “NA/den”
De variant “NA den POSTTYD” werd in de periode 1814 tot 1820 gebruikt te Utrecht. Het stempel werd steeds in zwart op de achterzijde geplaatst.
Deze stempels werden in 1829 aan de postkantoren verstrekt en vertonen onderling veel verschillen. Met name een aantal Limburgse plaatsen (hier Vaals) hadden een streepje tussen Na en Posttijd.
